Danh phương Toan táo nhân thang trị mất ngủ, tại sao lại phải dùng Xuyên Khung

Toan táo nhân thang là một Danh phương của Trương Trọng Cảnh điều trị Mất ngủ, Trọng Cảnh trong << Kim quỹ yếu lược Huyết chứng hư lao mạch chứng hợp trị>> nói về thang này : " Hư phiền hư lao không ngủ được, Toan táo nhân thang chủ nó". " Toan táo nhân thang từ Toan táo nhân ( sao) 2 thăng, Xuyên Khung 2 lượng, Phục Linh 2 lượng, Tri mẫu 2 lượng, Cam thảo 1 lượng hợp thành, Trong đó Xuyên Khung dùng trong phương này quá này nghi hoặc ? Bởi vì trong kê đơn điều trị mất ngủ của Hậu thế rất ít dùng vị Xuyên Khung này.

 

 

Phương này chủ trị hư phiền hư lao không ngủ được. Đa số giáo trình phương tễ học cho rằng phương này trị chứng là Tâm Can âm huyết bất túc, âm hư nội nhiệt, hư hỏa nhiễu tâm dẫn đến. Đã là Âm huyết bất túc, âm hư nội nhiệt, hư hỏa nhiễu tâm, nguyên nhân tại sao lại dùng Xuyên Khung ôn táo ? Có phải nhân đó gia tăng nặng chứng Âm huyết bất túc, âm hư nội nhiệt, hư hỏa nhiễu tâm.

Ngoài ra trong giáo trình phương tế học phương giải cho rằng Can thể âm mà dụng dương, cho nên dùng Xuyên Khung lấy công hiệu điều sướng Can khí, phới cùng Quân được, toan thu tân tán hợp dùng, thể dụng đồng trị, tương phản tương thành, cái diệu kỳ của dưỡng huyết điều Can, là tá dược. Đã điều sướng can khí, mà phải đạt hiệu quả tân tán, Không khác chắc phải là Xuyên Khung, Tại sao không dùng vị thuốc sơ Gan khác? như tác dụng sơ can và tân nhuận của Phòng Phong; tân lương của Bạc Hà, khổ tân hơi hàn của Sài Hồ, tân hơi đắng hơi ngọt bình của Hương Phụ không phải là càng hợp lý hơn không ? Bời vì các vị thuốc này đều có thể sơ can mà có thể tránh được tác dụng ôn táo thương âm huyết .

 

 

Đối với cái này, Giáo sư Lê Đồng Minh bệnh viện số 1 trực thuộc bệnh viện đại học Quảng Châu khi nói cho chúng ta khi dùng Toan táo nhân thang ngoài khả năng điều sướng can khí ra, còn có khả năng đi lên vùng đầu mắt, đây là 1 vị thuốc có 2 tác dụng, << Bản thảo hối ngôn >> viết : " Xuyên Khung chạy lên trên đầu mắt, hạ tiêu điều kinh thủy, trung tiêu khai uất kết, là thuốc khí trong huyết. thường làm sứ cho Đương Quy, không chỉ công hiệu trị huyết, mà chỉ khí cũng thần nghiệm vậy.. vị tân tính dương, khí thiện chạy xuyên chỗ âm dịch ngưng kết dính trệ. Tuy nhập huyết phận, lại cho thể khử tất cả phong, điều tất cả khí. Thầy Lê Đồng Minh đồng thời chỉ ra, phàm là trị bệnh Can dụng dược phối cùng thuốc sơ can thêm thuốc bổ huyết, mà trong Toan táo nhân thang dùng Toan táo nhân bổ huyết, dùng Xuyên Khung sơ can.

 

 

Trong bài tác giả bổ sung thêm : Nghiên cứu dược lý hiện đại cho rằng, Xuyên Khung trên có khả năng xuyên qua hàng rào máu não, dưới có thể xuyên qua hàng rào máu tinh hoàn, dẫn thuốc đi vào nơi bị bệnh, cho nên trong kê đơn điều trị mất ngủ nếu gia thêm 1 vị Xuyên Khung có thể làm cho thuốc tăng thêm hiệu quả, điểm này Thầy Lê Đồng Minh cũng tán đồng.

 

Bản dịch Ths, Bs Tôn Mạnh Cường

 

治疗失眠的名方酸枣仁汤，为什么要用川芎？

神黄中医智库

酸枣仁汤是仲景治疗失眠的一首名方，仲景在《金匮要略·血痹虚劳病脉证并治》云此方：“虚烦虚劳不得眠，酸枣仁汤主之。 ”酸枣仁汤由酸枣仁(炒)二升、川芎二两、茯苓二两、知母二两、甘草一两组成，其中川芎在此方之用甚是可疑？因为后世治疗失眠处方中很少使用川芎这味药。

本方主治虚烦虚劳不得眠。多数方剂学教材认为本方治证是因有心肝阴血不足、阴虚内热、虚火扰心所致。既然是阴血不足、阴虚内热、虚火扰心之因为何还用温燥的川芎？岂不加重阴血不足，阴虚内热，虚火扰心之因。

另外方剂学教材在方解中认为肝体阴而用阳，故川芎之用取其调畅肝气之效，与君药相配，酸收辛散并用，体用并治，相反相成，具养血调肝之妙，为佐药。既然是调畅肝气，且要达辛散之效，并非一定得川芎，为何不用其他疏肝药物呢？如疏肝且辛润的防风、辛凉的薄荷、苦辛微寒的柴胡、辛微苦微甘平的香附不是更加合适？因为这些药物都可以疏肝且没有温燥伤阴血之弊端。

对此，广州中医药大学第一附属医院黎同明教授在给我们讲述酸枣汤时提到川芎除了能调畅肝气外，还能上行头目，这里是一药两用， 《本草汇言》 ： “川芎，上行头目，下调经水，中开郁结，血中气药。尝为当归所使，非第治血有功，而治气亦神验也……味辛性阳，气善走窜而无阴凝黏滞之态。虽入血分，又能去一切风，调一切气。 ”黎同明老师同时指出，凡是治疗肝病用药配伍多用疏肝药加补血药，而酸枣仁汤中是用酸枣仁补血，用川芎疏肝。

在课堂中笔者补充道：现代药理研究认为，川芎上能通过血脑屏障，下能通过血睾屏障，引药直入病所，故而治疗失眠的处方中若加一味川芎可使药效增加，获得黎同明老师赞同。